Lav Nikolajevič Tolstoj: „Što nam je dakle činiti?“

Tolstojev tekst propituje uzroke i podrijetlo nejednakosti među ljudima i upozorava na važnost moralnih istina u ljudskome životu

Knjigu „Što nam je dakle činiti?“, jednu vrst filozofske studije o uzrocima i porijeklu nejednakosti među ljudima, o siromaštvu i bogatstvu, o zlouporabi masa kako bi se ostvario lagodan život kod pojedinaca, Lav Nikolajevič Tolstoj sačinio je tijekom godine 1881. i 1882., boraveći u Moskvi, kao već široko slavan i slavljen pisac znamenitih epskih djela, romana „Rat i mir“ i „Ana Karenjina“. U to je vrijeme veliki pisac zbog školovanja svoje djece doselio u Moskvu, nakon što je i ranije dolazio tijekom određenih perioda živjeti u onovremenu rusku prijestolnicu, i nakon što je također, kao ruski velikaš i pisac, grofovskog porijekla i velike imovine, koja mu je osiguravala lagodan, ekonomski bezbrižan život, proputovao mnoge velike prijestolnice svijeta, osobito Evrope, boraveći na tim putovanjima i dulje vrijeme, ne propuštajući prigodu da se istovremeno i obrazuje, odlazi na predavanja na čuvenim pariškim sveučilištima ili sveučilištima u Engleskoj, studira stare jezike…

Uočivši već ranije neusaglašenost i neprijanjanje učenja onovremene Crkve uz izvorno učenje Evanđelja, koje je temeljito proučio, težeći da čita tekstove na jezicima što bližima izvorniku (na starogrčkom i starohebrejskom), Lav Tolstoj osjećao je da ga obilje u kojemu je živio udaljava od uvjerenja koja je osjećao istinitima i ispravnima. Ta ga je osobna kontradikcija dovela u jednu vrst tjeskobe, koja je tim više bila pojačana susretom sa bijedom u Moskvi, svjedočenjem tome da je suviše velik broj ljudi i djece osuđen na prosjačenje, gladovanje, prostituciju. I tijekom svoga dotadašnjega života Tolstoj je iskazivao konkretna socijalna i društveno politička nagnuća, time što je, po oslobađanju kmetova u Rusiji, želio na novi način urediti odnose između feudalaca i kmetova, kao i poučavanjem školske djece prema vlastitim odgojnim principima, organiziranjem 14 škola koje su djelovale na novim temeljima koje je postavio, a koji su prije svega pretpostavljali slobodu učenika i osobni moralni utjecaj učitelja.

Lav Nikolajevič Tolstoj nije bio samo pjesnički nastrojen sanjar, koji je priželjkivao bolji svijet, već je bio društveni reformator, pokretač i vođa dubokih promjena, uz pomoć kojih bi čovjek trebao priskrbiti sebi i svojim suvremenicima carstvo Božansko ovdje i sada, tijekom živućeg, biološkog života. Lav Nikolajevič Tolstoj vjerovao je da su takve promjene moguće, jer, u protivnom, ne bi bio prinuđen misliti o njima i težiti ka njima.

U tim težnjama nastaje jedno od njegovih značajnijih „teorijskih“ djela, knjiga „Što nam je dakle činiti?“ – vrlo sustavno promišljena (i kroz djelatnu akciju u društvu, i kroz pripremu i studiranje literature, prvenstveno povijesnih, filozofskih i socioloških knjiga), i također, gotovo znanstvenim tonom i ritmom, koji u sebi sadrži prirodnu spoznajnu postepenost, a koja vodi do konkretnih uvida i jasnih odgovora na pitanje sadržano u naslovu ove važne knjige.

Ova knjiga dakle nije rezultat puke sofističke težnje za filozofiranjem, kako bi se pokazala autorova intelektualna nadmoć, u težnji da se njome impresionira i pokori one koji dođu u doticaj s jednim ovako pregnantnim tekstom, već se radi o knjizi – rezultatu iznimnog društvenog i misaonog rada, koja u sebi sadrži nadljudsku zadaću i težnju – dovesti samoga autora, time i čitaoca, do spoznaje o tome kako organizirati ljudske zajednice, a da u njima vlada ravnopravnost i zadovoljstvo svih, odnosno, uvidjeti koji su to koraci i promjene potrebni, ali i učinkoviti, da bi čovjek došao u jedno takvo novo, pravednije, istinitije stanje.

Lav Tolstoj krenuo je od moskovskih ulica, od susreta i razgovora sa prosjacima, od posjeta Hitrovskome sajmu i tamošnjim prenoćištima (sam to u ovoj knjizi ne spominje, no postoji podatak o tome da je „prerušen“ u radnika, Tolstoj pomagao beskućnicima u fizičkim poslovima, cijepao i nosio drva, sudjelovao u mnogim drugim poslovima)… On se usprotivio „naučničkim“ pogledima, koji kažu da su društvena neravnopravnost, i mnoštvo zla i nepravdi koja se odvijaju pod njenim pokrovom, u konačnici nužni i neizbježni, uviđajući kako i sam sudjeluje u zločinu ubojstava i stradanja mnogih ljudi koji su umirali od gladi i loših životnih uvjeta, samom činjenicom jer ne poduzima ništa da takvo stanje promijeni – da podijeli ono što ima sa drugima, pozivajući se na učenja Evanđelja, govore Luke ili Mateja, pet Isusovih Propovijedi na gori, odakle i preuzima naslov za svoju knjigu:

Pitalo ga mnoštvo: „Što nam je dakle činiti?“

On im odgovaraše: „Tko ima dvije haljine, neka podijeli s onim koji nema. U koga ima hrane, neka učini isto tako.“ (Luka 3:10,11)

Tolstoj u knjizi opisuje kako se počeo baviti dobrotvornim radom, i, kako sam za sebe, pomalo ironično kaže – „tako pokaže kako je milostiv“. Želio je učiniti novi popis stanovništva u Moskvi, i tijekom te akcije kod bogatih ljudi izazvati sućut prema gradskoj sirotinji, prikupiti novac, pronaći ljude koji žele pomoći, a uz pomoć rada na popisu stanovništva obići sva mjesta na kojima živi gradska sirotinja i uspostaviti dijalog sa njima – kako kaže „saznati u čemu je njihov jad i pomoći im novcem, radom, deportacijom iz Moskve, školovanjem njihove djece i zbrinjavanjem starih ljudi po domovima i azilima.“

No vrlo brzo postaje svjestan neuspjeha akcije koju je pokrenuo, i koja je bila prihvaćena na službenoj društvenoj razini, na koju se je odazvao znatan broj velikaša. Međutim, Tolstoj je shvatio da se problemi neće riješiti tako da se ljude nahrani i spremi u nekakav siguran „obor“ kao da su ovce.

„I kada sam shvatio da je svaki čovjek ljudsko biće, s istom prošlošću, sa strastima, iskušenjima, zabludama, mislima i pitanjima poput mojih – da je to baš takav čovjek kao i ja – tada mi se zadatak kojeg sam se prihvatio najednom učinio silno težak i osjetio sam svu svoju nemoć. Ali to je bilo započeto i ja sam krenuo za tim.“

Tolstoj je nastavio, sa izlikom popisa stanovništva, posjećivati beskućnike i siromahe koji su stanovali u takozvanom „Ržanovskom domu“, ulaziti u njihove sobe i razgovarati sa njima, sa velikom empatijom prilaziti pojedinim sudbinama. To mu je iskustvo donijelo spoznaje o tome da ondje ne žive nikakvi posebni, već posve obični ljudi, isti kao i ljudi među kojima se inače kretao. On zaključuje kako su i ovdje, kao i među predstavnicima povlaštenijih društvenih klasa, živjeli manje ili više dobri, manje ili više sretni ljudi, i kako nesretni, jednako kao i oni nesretni koje je poznavao iz svojega ranijeg života, nisu bili nesretni zbog nekih vanjskih okolnosti, već je nesreća koju su živjeli ovisila o njima samima. To ga je shvaćanje dovelo do zaključka kako takvu nesreću nije moguće ispraviti time što će takvim ljudima dijeliti novac, kao pomoć za izlazak iz životne krize.

No, zanimljivo je to da su Tolstoj i njegovi suradnici ostali iznenađeni prisutnošću dobra koje bilo znatno rasprostranjeno među ljudima koje su sretali među gradskom sirotinjom, ljudskom prirodnosti, zadovoljstvom, marljivosti, radišnosti, veseljem i ljubaznosti – upravo suprotno od onoga što su očekivali susresti. Nesretnici koje su sretali, više od samoga novca trebali su ljudsko vrijeme i pažnju, njihova je nesreća ovisila o njihovom pogledu na život, kojega su, ako su težili boljitku, trebali mijenjati.

Tolstojev tekst upozorava na važnost moralnih istina u ljudskome životu, kojima je njegovo doba pristupalo suviše olako, kao opće poznatim činjenicama, koje se nije shvaćalo ozbiljno, nije se živjelo tako da ih se poštuje. Međutim, napominje on, – „Istina je da sav ljudski život, sa svim svojim složenim i raznovrsnim djelatnostima, koje naoko nemaju veze s moralnosti – i državnim, i znanstvenim, i umjetničkim, i trgovačkim – nema drugog cilja do sve većeg i većeg razjašnjavanja, utvrđivanja, pojednostavnjivanja i opće dostupnosti moralne istine…“

„Čovječanstvo radi samo jedan posao“, ustvrditi će malo dalje Tolstoj – „ono sebi razjašnjava one moralne zakone po kojima živi.“

Suštinsko shvaćanje moralnosti Tolstoja je dovelo do spoznaje kako on, koji je pokušavao druge izvući van iz blata u kojemu su stajali, i sam također stoji duboko u blatnoj močvari. Žudio je za boljitkom u vlastitome životu, a vjerovao je da će se to dogoditi ukoliko krene ispravljati živote drugih ljudi. Uviđa kako su bogati ljudi uredili svoje živote tako, da što manje dolaze u doticaj sa životom siromašnih, kako između ta dva svijeta stoji zid čistoće i obrazovanja kojega su podigli i sagradili bogati, uz pomoć svojega bogatstva, i kako prvo što treba učiniti jest rušenje toga zida. Zaključio je da glavni uzrok gradske bijede leži u bogatstvu onih među kojima se i sam nalazio, i da se, prije nego što bude u mogućnosti činiti dobro, treba dovesti u takve životne prilike u okviru kojih mu neće biti moguće činiti zlo.

Ističe kako je ljudima, umjesto ideala radničkog života, pred očima ideal „kese bez dna“. Ljudi gledaju kako će raznim smicalicama dovući k sebi novac, radi uživanja u novcu sele u grad – „mjesto gdje se ništa ne proizvodi i gdje se sve guta.“ Tolstoj zaključuje da je posjedovanje novca jedan od glavnih uzroka zala koja je vidio pred sobom. On kreće u promišljanja o tome što je to novac, u ekonomske i društvene, političke analize odnosa rada i kapitala, rente i nadnice, koja ga dovode do zaključka o licemjerju političko ekonomske znanosti, koja kaže da je novac samo sredstvo razmjene, koje nema ništa zajedničko s podjarmljivanjem ljudi, što bijedu radnih ljudi opravdava činjenicom da su ljudi – običan narod, bijedni sami po sebi.

Slijede poglavlja koja razmatraju povijesne činjenice i okolnosti pojave i razvoja novca, koji u novo doba, kroz uvođenje novčanih poreza, postaje glavno sredstvo podjarmljivanja ljudi, na njemu se grade svi ekonomski odnosi među ljudima. Politička je ekonomija, zaključuje Tolstoj, sebi postavila isti cilj kao i sve pravne znanosti – apologiju nasilja. On razmatra oblike ropstva u suvremenom društvu – ropstvo koje većinu ljudi dovodi u situaciju da rade posao koji ne vole, i za kojega su loše plaćeni, a koje je zasnovano na prijetnji ubojstvom, ropstvo postignuto prijetnjom glađu i novčano ropstvo – kroz poreze državi, koja se shvaća kao vrst novovjekog božanstva prema kojemu treba namiriti dužnosti, ukoliko se želi živjeti dobro i ispravno. U takvom se pogledu kriju praznovjerje i prijevara, zaključuje autor.

Tolstoj se ponovno približava Evanđelju, Kristovoj misli koja kaže da je nemoguće služiti Bogu i bogatstvu. Ističe kako čovjek, osim što mora živjeti za vlastito dobro, mora raditi i za dobrobit drugih – to je jedan od prirodnih zakona čovjeka, nužan za ostvarivanje vlastite svrhe i sreće na zemlji, služiti drugima i opće ljudskim ciljevima. Stoga, ukoliko čovjek doista ne podnosi ropstvo, i ne želi u njemu sudjelovati, tada mora prestati iskorištavati tuđi rad – bilo posjedovanjem zemlje, bilo služenjem vlastima, bilo novcem. Čovjek se ne smije služiti radom drugih – mora što više toga raditi sam, vlastitim rukama.

Razmatranje dalje pokazuje izopačenost i nezdravost bogataškog načina života, kakvoga je i autor sam sa svojom obitelji vodio, a kakav se temeljio na zlouporabi rada tisuća ljudi, koji su za visoke društvene slojeve obavljali sve moguće poslove (od kuhanja i pranja rublja do motanja cigareta), kako bi ovi u što većoj pozornosti mogli biti prepušteni vlastitoj dosadi, bizarnim prohtjevima, životima bez istinskog smisla, sadržaja i svrhe.

„Vjerujemo – zapaža Tolstoj – da je patnja naroda jedno, a naš život drugo, i da smo mi, živeći tako kako živimo, čisti i nevini.“

Njegova je kritika, u konačnici, usmjerena u pravcu znanosti i umjetnosti njegova doba, koje vidi kao suvišne i parazitske, obzirom na to da ne rade na ujedinjenju i unapređenju života čitavog čovječanstva, već samo uske vlastite kaste i interesa, baveći se efemernim stvarima, čime se udaljuju od onih kojima su namijenjeni – od običnoga čovjeka kojemu bi – i znanost i umjetnost, kada bi uistinu ispunjavali svoju svrhu, a ne težili vlastitom samoodržanju i održanju načina života kojime se zlorabi tuđi rad, pod izlikom da se djeluje na korist i u svrhu cijele ljudske zajednice, trebale biti nit vodilja, poduka u tome kako živjeti ispunjen i sretan život, kakvoga zaslužuje svaki čovjek.

Tolstojeva kritika onovremene znanosti i umjetnosti (a ona u mnogome može stajati uvjerljivo i danas, pa je u tome i aktualnost ove knjige) ide u pravcu kritike njihova odduhovljenja, udaljavanja od traganja za istinskom svrhom i smislom, srećom ljudskoga života, odustajanja od proučavanja – ispitivanja uzroka i razloga ljudskih nesreća, i približavanja onome što se naziva „umjetnost zabave“, sferi koju on vidi kao bližu područjima kozmetike, mode, parfema, ili sferi površnosti.

Čovjek – upozorava Tolstoj pri okončanju ovog važnog djela – i njegovi znanost i umjetnost 19. stoljeća, koje se smatra stoljećem velikih otkrića i napredaka, osobito na području znanosti, posve se otuđio od učenja najvažnijih po njega, po njegovu budućnost i sreću – od učenja kakva su pronosili Buddha, Konfucije, Sokrat, Ivan Krstitelj, Krist, i time se je izgubio u kaosu gubitka jasnoće, uvida u vlastito postojanje i njegov smisao.

Autorica: Tatjana Gromača Vadanjel, Prometej.ba

ZLATKO JELISAVAC: POLIT-EKONOMSKA ELITA U SRBIJI JE ZLOČINAČKO UDRUŽENJE

18 Dec 2017 

Militantni parohijalizam i buržoaski resantiman

Nedavno sam u tekstu Janisa Varoufakisa naišao na zanimljive formulacije: militantni parohijalizam i buržoaski resantiman – preko kojih je autor opisao situaciju u Velikoj Britaniji i SAD nakon Bregzita i Trampovog preuzimanja mesta predsednika. Militantni parohijalizam je označio kako dolazak Trampa tako i Bregzit, i suštinski uspostavio vlast „lokalnog“ interesa, prouzrokovan domaćim frustracijama, kao i agresivnije urušavanje „ideala“ globalizma u svakom smislu: ekonomskom, kulturnom, ekološkom itd. Kao da je krupni kapital, pre svega, odlučio da skine rukavice i prikaže se u grubom i primitivnom svetlu ogoljene težnje ka nesmetanom i nekontrolisanom bogaćenju, gde se predstavnici najbogatijih neće više morati ustručavati pred „dosadnim“ pravilima raznih svetskih organizacija udruženja i ugovora koja, bar na formalnom nivou, brinu za budućnost i sigurnost celog sveta.

Varoufakis misli da je buržoaski resantiman sada došao do svog punog i celovitog izraza i da se samo konkretizovalo ono što je, po njemu, još sedamdesetih godina prošlog veka započeto od krupnog kapitala: osiromašenje radničke klase ili pak srednje klase, koja je doživela ekspanziju nakon Drugog svetskog rata. Dakle, Bregzit kao odgovor „običnih“ Britanaca na svekolike pritiske iz EU, tačnije Nemačke i njenih težnji ka potpunoj dominaciji u EU – samo je bio maska za prikrivanje interesa krupnog kapitala koji povlači konce iz pozadine burnih događaja. Bregzit je odgovor ekonomske „elite“ koja juri interes, a koja je ispred sebe, kao fasadu, postavila razne lafarže da drve o prednostima izlaska iz EU.

Sa druge strane Atlantika, Tramp sigurno nije predstavnik „ogorčenog-malog-čoveka“ koji je razočaran bestidnom podrškom demokrata visokoj ekonomskoj klasi, već je – upravo obrnuto – on zastupnik još bogatijih i moćnijih ljudi koji iz senke vladaju SAD-om i čiji kapital se nalazi svuda po svetu. Da, kao što je Tramp bahat i primitivan, agresivan i željan moći, takva je i grupacija koja ga podržava i finansira – to su bogati ljudi koji su odlučili da je u njihovom interesu da stvari radikalizuju u SAD, ali i u celom svetu, kako bi se njihov kapital još više povećao i kako bi ostvarili još veću dominaciju.

Tako je pre Drugog svetskog rata, nekadašnji kralj automobilske industrije, Henri Ford – i ne samo on – podržavao Hitlera, jer je mislio da će tako brže proširiti svoj uticaj na ceo svet. Fašizam je vrlo izdašno bio finansiran od strane krupnog kapitala, jer su se bogati plašili sovjetske radničke revolucije, kao i besa radničke klase u svojim državama. Zato nije čudno što je u većini evropskih država, nakon rata, zavladala socijaldemokratska država blagostanja i socijalnog staranja, koju je teorijsko-ekonomski uspostavio britanski ekonomista Kejnz. Ovo je bilo kompromisno rešenje, jer je radnička klasa bila ogorčena ponašanjem najbogatijeg ekonomskog sloja društva za vreme rata, i tako je krupni kapital bio prisiljen da bude u defanzivi i da pristane na, po sebe, bolne kompromise.

Ali sada su osetili da je njihovo vreme ponovo tu i da više ne moraju da se kriju iza demokratskih vlada i socijalno-ekonomskog inženjeringa – sada mogu preko likova kao što su Tramp da otvoreno pokazuju prezir prema svima onima koji ih sputavaju da zarade još više, i da postanu još moćniji.

A kako je u Srbiji? Pa ovde su militantni parohijalizam i buržoaski resantiman dovedeni do paroksizma i oni se, kao kancer, nesmetano šire još od ranih devedesetih godina prošlog veka. Uticaj ovih sila je doveo do potpune devastacije države i društva u svakom smislu… Polit-ekonomske elite, koje su se formirale sa uništenjem SFRJ, a uglavnom stvorene državnim novcem, vodile su ratove, bogatile se za vreme ekonomskih sankcija, koristeći kriminalne strukture društva i uništavajući ovu zemlju temeljno i sistematski.

Naše krvave „elite“ najveći su krivac za bedu, krvoprolića i svekoliko nazadovanje društva; oni su imali najviše ćara od imperijalističkih ratova koje je vodila Srbija, njima je bilo u interesu da živimo pod sankcijama i u bedi dok su uvećavali iznose na računima širom sveta. Polit-ekonomska elita u Srbiji nije ništa drugo do zločinačko udruženje koje za cilj ima jedino ličnu korist, a građani i država ih interesuju samo ukoliko su u funkciji toga. Oni su uzurpirali državu i sve institucije, oni stoje iza mnogih političkih partija i oni su uvek na vlasti.

Što je najgore, ovo zlo se povezalo sa istim ili sličnim takvim i u inostranstvu, pa ih dovode ovde kako bi zajedno radili na još većim i unosnijim pljačkama nesrećnih građana – o ovom zločinačkom udruženju najbolje svedoče uništene firme i fabrike koje su date u ruke hohštaplerima, bilo domaćim ili stranim, kojima je cilj jedino bio da izvuku što je moguće više novca, a potom da se povuku i proglase stečaj. Plen su zajednički delili prema unapred smišljenim planovima i nije ih bilo briga za radnike koji su iz očaja vršili samoubistva ili se samosakatili.

Tačno je da su Vučićevi puleni pravi i sirovi izraz militantnog parohijalizma i buržoaskog resantimana, koji nemilosrdno grabe sve do čega dođu; ništa im nije sveto i iza sebe će ostaviti potpunu pustoš. Ali nisu oni uzrok problema – oni su posledica delovanja krupnog kapitala u Srbiji, koji je nastao od otimačine i u krvi, i koji ni po koju cenu neće dopustiti da tek tako izgubi moć i privilegije…

I posle Vučića i njegove družine oni će opet naći načina da pronađu nove saveznike koji će ih čuvati. I to je ključno zlo sa kojim se moramo izboriti.

(Autonomija)

Kako je Srbija sistematski uništena od — privatizacije

18. Decembar 2017.

Ukoliko dođe do prodaje strateških resursa u državnom vlasništvu, biće to velika ekonomska šteta, ali će oligarhijske grupe koje budu to prodavale ostvariti veliku materijalnu korist, a položaj radničke klase će biti još gori, smatra dr Marija Obradović, autor knjige „Hronika tranzicionog groblja“.

Privatizacija ne može biti poštena jer nema empirijskog dokaza da je ijedna privatizacija ikada bila poštena. Privatizacija je jedna špekulativna aktivnost, i ona je uvek na štetu firme koja se privatizuje, a naročito zaposlenih. To je jedan od najrazvijenijih oblika pljačkanja radničke klase, kaže za Sputnjik dr Marija Obradović, saradnica Instituta za noviju istoriju Srbije.

U svojoj novoj knjizi „Hronika tranzicionog groblja“ u kojoj je analizirala privatizaciju u Srbiji od 1989. do 2012. godine, empirijski je dokazala da je cilj privatizacije bio promena svojinske strukture društva, a ne unapređenje efikasnosti privređivanja, bilo pojedinačne firme, bilo ekonomskog sistema u celini.

Srbija, Kina, Kambodža…

„Na primeru Srbije to je potpuno evidentno. Putem privatizacije uništeno je 98 posto industrijskog potencijala Srbije a u industriji je radilo više od milion ljudi, a nivo nacionalnog dohotka, odnosno bruto društvenog proizvoda danas je znatno manji nego što je bio na početku, 1989. godine, s tim, što je industrijska proizvodnja danas, na nivou iz 1970. godine“, kaže Obradovićeva.

Ona dodaje da Srbija otkad vrši privatizaciju društvene svojine nije u stanju da stigne nivo BDP-a kakav je bio na samom početku, 1989. godine. A kako sada ide rast, verovatno ga nikad neće stići, ili će ga stići „u nekoj dalekoj budućnosti“.

„Privatizacija je u celoj istočnoj Evropi i SSSR-u dovela do znatnog urušavanja društveno-ekonomskog položaja radničke klase. Danas je cena rada u Srbiji niža nego u Kini ili Kambodži. Na početku privatizacije, Srbija je imala prosečnu platu od 1.500 maraka, a sada, za minimalnu platu koja iznosi 140 dinara po satu, radi 350.000 ljudi“, dodaje dr Marija Obradović.

Sagovornica Sputnjika naglašava da svi empirijski, ekonomski pokazatelji pokazuju da cilj privatizacije nije bio ekonomski razvoj, već politički interes koji podrazumeva promenu svojinske strukture društva, odnosno, kako kaže češki marksistički filozof Karel Kosik — reč je o udaru kontrarevolucije, a privatizacija je jedna od glavnih mera tog talasa.

Kontrarevolucionari — Hitler, Tačerka…

„Istakla bih zanimljivu činjenicu da ni Jugoslavija ni SSSR nisu imali negativne stope društvenog rasta pre privatizacije, a da se nakon toga godinama suočavaju sa negativnim stopama, što potvrđuje tezu da je reč o meri kontrarevolucije“, kaže ona.

I kroz istoriju se pokazalo da je privatizacija bila mera kontrarevolucije. Prvu privatizaciju u Evropi izvršila je 1933. godine Hitlerova fašistička vlada, i njen cilj je bio privatizacija imovine nacionalizovane tokom Vajmarske republike.

„Tokom Vajmarske republike nivo nacionalizacije bio je jako visok, kao u SSSR-u, i mnogi zapadnoevropski teoretičari smatraju da je finansijski kapital podupro formiranje Nacionalsocijalističke partije da bi poništio nacionalizaciju“.

Kad je reč o ekonomskom boljitku koji donosi privatizacija, ističe da u Velikoj Britaniji, za vreme vlade Margaret Tačer, posle privatizacije železnica, one nisu postale ni efikasnije, ni bolje, ni jeftinije. U Italiji je ′90-ih godina privatizovana „Al Italija“, a privatizacija je dovela samo do toga da je veliki broj ljudi izgubio posao, a cena karte je jako porasla.

Deca komunizma

Privatizacija u zemljama bivše SFRJ nije dovela ni do kakvog ekonomskog prosperiteta. Izuzev Slovenije, nijedna republika nije dostigla nivo nacionalnog dohotka iz 1989. Međutim, Slovenija je taj nivo dostigla 2008. kad počinje svetska ekonomska kriza, i tada počinje pad nacionalnog dohotka i industrijske proizvodnje.

„Za razliku od zemalja koje su imale brze privatizacije, u Sloveniji je taj proces bio jako kontrolisan i jako dug. S jedne strane, privatizacija je najmanje oštetila privredu u Sloveniji, međutim, moramo da kažemo da su u toj privatizaciji nestale neke značajne slovenačke firme, poput ’Elana‘. Neke su uspele da prežive, poput ’Gorenja‘, a ima takvih firmi i u Srbiji, poput ’Metalca‘ ili ’Niš ekspresa‘, ali to su firme gde je radnička klasa bila organizovana i uspela je da ih preuzme putem radničkog akcionarstva“, ističe Obradovićeva.

Na pitanje da li je cilj tranzicije bio dovođenje bivših socijalističkih zemalja u polukolonijalni položaj, kaže da je ta teza bila veoma rasprostranjena početkom ′90-ih u Velikoj Britaniji. Profesor ekonomije na Londonskom univerzitetu dokazivao je da je promena u istočnoj Evropi i raspad SEV-a bio put za vraćanje istočnoevropskih zemalja u položaj evropske periferije, i on je isticao značaj „spoljnog faktora“.

„Međutim, istraživanja koja sam ja radila tu tezu donekle problematizuju. Mislim da je ključ za sve što se desilo u SSSR-u, Istočnoj Evropi i Jugoslaviji, u formiranju unutrašnjih snaga kontrarevolucije. Veliki broj ljudi u Srbiji koji su početkom ′90-ih otvarali svoje privatne firme ili su učestvovali u privatizaciji društvenih, bili su direktno deo komunističke nomenklature, ili su to bila njihova deca. To su pokazali rezultati istraživanja koja su rađena ′90-ih. Jedno istraživanje javnog mnjenja iz 1989. pokazalo je da je za privatizaciju, odnosno određene ekonomske promene, bilo 66 odsto pripadnika komunističke nomenklature, dok je 58 odsto radničke klase u Jugoslaviji podržavalo federalnu Jugoslaviju i socijalističko samoupravljanje. Dakle, teza da su kontrarevoluciju izveli komunisti samo je donekle tačna“.

Bog, domovina, nacija…

Dr Marija Obradović smatra da bez ratova privatizacija ne bi bila moguća. Bez nacionalističke i klerikalne propagande, ovakva privatizacija ne bi bila moguća jer je putem te ideologije i ratova došlo do dezorganizacije i dezorijentacije radničke klase.

„Jasno je da je veliki broj pripadnika radničke klase podržao nacionalističku politiku zato što je bila praćena netačnom tezom da je svaka nacija u Jugoslaviji ekonomski oštećena i stvarana je lažna slika kod ljudi da će stvaranjem nacionalnih država i privatizacijom doći do boljeg materijalnog položaja. Mislim da se sada kod većine pripadnika radničke klase stvara svest koliko su prevareni“, kaže ona.

Rat je doprineo da se stvaranjem jednog neregularnog sistema izvrši privatizacija koja se na celoj teritoriji Jugoslavije sprovodila i tokom ratova.

„U knjizi donosim dokument iz 1999. sa sastanka održanog u SPS-u gde oni usred bombardovanja, u aprilu mesecu, donose zaključak da trebaju ubrzati privatizaciju. U smislu — možda ćemo sada izgubiti vlast, pa da uzmemo šta možemo“.

Biće još „Agrokora“

Firme poput „Agrokora“ ne mogu opstati zato što privatizacija nikada i nigde nije dovela do povećanja ekonomske efikasnosti. Sve firme nastale tokom privatizacije očigledno nemaju ekonomsku budućnost, ističe Obradovićeva.

„Primer ’Agrokora‘ je najvidljiviji, ali imamo i ogroman broj firmi i u Srbiji i u Hrvatskoj koje su potpuno nestale u toku procesa privatizacije, a koje su bile jako uspešne društvene firme. A te firme koje su nastale spajanjem određenih elemenata različitih firmi društvenog kapitala, kao što je ’Agrokor‘, pokazuju da špekulantski način organizacije proizvodnje ne može biti profitabilan ni efikasan, niti da mogu opstati na duži rok. Mislim da će slučajevi poput ’Agrokora‘ biti sve češći i češći. I u Sloveniji, a naročito u Srbiji. Nažalost“.

Kad je reč o mogućoj prodaji strateških resursa poput „Telekoma“ ili poljoprivrednog zemljišta, ističe da privatizacija velikih sistema nigde u svetu nije bila efikasna. Podseća da je privatizacija javnih preduzeća u Srbiji predviđena zakonom iz 2014. i ako do toga dođe, biće to velika ekonomska šteta, ali će oligarhijske grupe koje budu to prodavale ostvariti veliku materijalnu korist, a položaj radničke klase će biti još gori.

Vladimir Sudar

rs.sputniknews.com

Tehnologija prevare

Nebojša Katić 

Posted date: децембар 08, 2017In: IZBOR, SPEKTAR

5

Piše: Nebojša Katić

Smisао višеdеcеniјskоg pоduhvаtа је dа sе јаvnо mnjеnjе uvеri kаkо је dоbrоbit tајkunа istоvrеmеnо i dоbrоbit svih grаđаnа

Dа li је svеt u rаlјаmа mаlоg brоја bоgаtih lјudi, kојi kоntrоlišu јаvni prоstоr i pоslеdičnо uprаvlјајu živоtimа svih nаs? Dа li su tаkvе tеzе sаmо trućаnjе dоkоnih gubitnikа kојi svојu pаrаnојu hrаnе оslаnjајući sе nа nеpоuzdаnе izvоrе? Аkо zаvеrе zаistа pоstоје, kаkvi su mеhаnizmi kојimа sе оnе sprоvоdе, kо učеstvuје u tоmе i kаkо је sаtkаn vео kојi zаvеrе skrivа?

Kоlikо јučе, prоsvеćеnа еlitа prеzrivо је оdbаcivаlа svаku pоmisао dа је u zrеlim libеrаlnim dеmоkrаtiјаmа mоgućе grubо mаnipulisаti јаvnоšću. Dаnаs stvаri izglеdајu nеštо drugаčiје. Iаkо sа vеlikim zаkаšnjеnjеm i vеоmа sеlеktivnо, nеkе оd zаvеrа dеlimičnо sе rаzоtkrivајu i u tоmе učеstvuјu i nајuticајniјi glоbаlni mеdiјi.

U tоm kоntеkstu, vаžаn dоgаđај bilа је pојаvа knjigе Мrаčni nоvаc Džејn Мајеr, nоvinаrkе rеputаbilnоg Nјuјоrkеrа, kоја sе bаvilа uticајеm аmеričkih tајkunа nа pоlitičku i intеlеktuаlnu scеnu SАD. Svе nаpisаnо је оdаvnо pоznаtо, аli su infоrmаciје bilе rаsutе i nајčеšćе su bilе vаn žižе mоćnih mеdiја. Мајеrоvа је nа јеdnоm mеstu sаbrаlа оbilје činjеnicа, оbјаsnilа је mеhаnizmе mаnipulisаnjа јаvnоšću i imеnоvаlа је lјudе i оrgаnizаciје kоје u tоmе učеstvuјu. Pоmеnutа knjigа је „pоvuklа nоgu“ i sаdа је sаmо јеdnа u nizu knjigа nа istu tеmu.

INТЕLЕKТUАLCI U „NАЈBОLjЕМ ОD SVIH SVЕТОVА“

Аmеrički pоrеski sistеm је оmоgućiо tајkunimа nе sаmо dа sе prеkоmеrnо оbоgаtе vеć i dа оgrоmаn dео bоgаtstvа, bеz plаćаnjа pоrеzа, usmеrе u dоbrоtvоrnе fоndаciје. Vеliki dео tоg nоvcа trоši sе nа kupоvinu pоlitičkоg, аkаdеmskоg i mеdiјskоg uticаја, pа u krајnjеm еfеktu fоndаciје pоnајvišе dоbrоčinstаvа činе uprаvо svојim vlаsnicimа.

Тајkuni su isprаvnо prоcеnili dа niје dоvоlјnо kupоvаti sаmо pоlitičаrе vеć dа sе mоrа nеprеkidnо uticаti i nа јаvnо mnjеnjе. Nоvcеm fоndаciја izgrаđеnа је mrеžа nеvlаdinih оrgаnizаciја i nаučnih institutа, kuplјеn је i оgrоmаn brој univеrzitеtskih prоfеsоrа, čаk i cеlih kаtеdri. Nаstаvni prоgrаmi vоdеćih univеrzitеtа, pа i sаm prаvni sistеm, mеnjаni su dеlоvаnjеm tе mоćnе, zаpаnjuјućе vеlikе i rаzgrаnаtе mrеžе. Čuvеni еkоnоmistа Pоl Sаmјuеlsоn је rеkао dа gа niје brigа kо pišе zаkоnе аkо оn pišе еkоnоmskе udžbеnikе.

Smisао tоg višеdеcеniјskоg pоduhvаtа је dа sе јаvnо mnjеnjе uvеri kаkо је dоbrоbit tајkunа istоvrеmеnо i dоbrоbit svih grаđаnа. Sistеm kојi nеprеkidnо gеnеrišе svе vеćе sоciјаlnе rаzlikе, kојi gurа vеliki dео pоpulаciје u bеdu, ili kојi zаrаd nоvcа vојnо ili еkоlоški uništаvа lјudе i prirоdu, nајbоlјi је оd svih svеtоvа i nе trеbа gа mеnjаti. То ćе sа punо еntuziјаzmа pоtvrditi uticајnа intеlеktuаlnа еlitа, i tо sе zаčudо nе smаtrа kоrupciјоm iаkо је „nоvаc prоmеniо rukе“. Dа pаrаfrаzirаm Rоbеrtа Мuzilа – zа rаzliku оd čеstitih sеksuаlnih rаdnicа, kоје zа nоvаc prоdајu tеlо, intеlеktuаlci prоdајu i dušu i tеlо.

МОNТ PЕLЕRIN I АТLАS МRЕŽА

Теоrеtičаr zаvеrе bi i kоd Мајеrоvе mоgао nаći оsnоv zа nоvu tеоriјu zаvеrе. Iаkо drаgоcеn, njеn kritički pоglеd upеrеn је sаmо nа јеdnu strаnu kоја sistеmаtski pоdrivа аmеričku dеmоkrаtiјu – sаmо kа bоgаtаšimа kојi dоlаzе sа dеsnе rеpublikаnskе strаnе. Dа li tо znаči dа pоdrivаnjе dеmоkrаtiје pоstаје prihvаtlјivо kаdа dоlаzi sа suprоtnе strаnе pоlitičkоg spеktrа, sа оnе strаnе nа kојој su finаnsiјеri Dеmоkrаtskе strаnkе?

Primеrа rаdi, hipеrаktivni Sоrоs sе u knjizi pоminjе sаmо u nеkоlikо rеčеnicа i tо u nеutrаlnоm kоntеkstu. Čuvеnо društvо Моnt Pеlеrin (finаnsirаnо оd strаnе bоgаtih mеcеnа), kоје је snаžnо uticаlо nа оblikоvаnjе i širеnjе dоktrinе nеоlibеrаlizmа, u knjizi sе pоminjе sаmо u јеdnој fusnоti. То је nеоbičnо аkо sе znа dа је uprаvо оvа оrgаnizаciја prvа krеirаlа mоdеl dеlоvаnjа kојi Мајеrоvа оpisuје. Nigdе niје pоmеnutа ni оrgаnizаciја Аtlаs mrеžа (izdаnаk Моnt Pеlеrinа), kоја је uticајnа i u Srbiјi i kоја nа glоbаlnој scеni dеluје nа nаčin kојi Мајеrоvа оpisuје. (Nеkе оd člаnicа Аtlаs mrеžе јеsu pоmеnutе, аli nе i tа krоvnа оrgаnizаciја.)

Imа li оvdе kаkvе pоukе i tičе li sе svе tо i Srbiје? Тičе sе.

Kаdа dоmаći intеlеktuаlci iznоsе ili zаstupајu nеki stаv, bilо bi kоrisnо znаti dа li је tај stаv аutеntičnо njihоv ili је plаćеn nоvcеm, strаnim ili dоmаćim, svејеdnо. Kо plаćа putоvаnjа nа kоngrеsе i studiјskа putоvаnjа, kо plаćа izdаvаnjе knjigа i čаsоpisа, kо nаručuје i finаnsirа izrаdu studiја itd.? Kо su mеcеnе i spоnzоri i kаkо uspеvајu dа nаgrаdе i rаspоrеdе svоје lјudе bаš tаmо gdе trеbа?

Rеčјu, vаžnо је znаti dа li, kаdа intеlеktuаlci dеbаtuјu nа јаvnој scеni, оni tо rаdе u imе uvеrеnjа, ili su zаprаvо nа rаdnоm mеstu i prаvdајu hоnоrаr – јеr, kаkо је tо dаvnо primеtiо Аptоn Sinklеr, tеškо је nаtеrаti nеkоgа dа nеštо shvаti kаdа је plаćеn dа tо nе shvаti.

Оbјаvlјеnо u dnеvnоm listu „Pоlitikа“ 6. dеcеmbrа 2017.

Blоg N. Kаtićа

Bosna i Hercegovina je talac Republike Srpske, a preko Republike Srpske – i talac Srbije

on 19/10/2017 Reply

• Intervju, Srđan Šušnica
• Piše: Tamara Nikčević

Glavni ruski ili Putinov igrač na Balkanu nije Dodik, već Republika Srpska. Jer Dodik je, kao i Nikola Gruevski u Makedoniji, samo konvertit od prozapadne ka proruskoj orijentaciji; političar koji sutra može i da ode. Šta ostaje? Republika Srpska. Dokle god postoji, Republika Srpska će, kao entitet nastao velikodržavnom politikom i pravom sile, biti ruska poluga moći na Balkanu. I to je omiljena ruska kombinacija u vođenju etno-imperijalne politike. Uostalom, pogledajte sve slične proruske tvorevine u Moldaviji, Ukrajini, Gruziji… Upravo odsustvo državničke, vanjskopolitičke, međunarodne odgovornosti entitetskog režima ovaj entitet-presedan – mislim na Republiku Srpsku – čini otpornim na međunarodno pravo i na klasične mjere pritiska koje djeluju prema punopravnim članicama UN-a. Zato kažem da je Republika Srpska, a ne Dodik, remetilac čijem se režimu, ko god da je sutra na njegovom čelu, ukraj ne može stati pravnim i institucionalnim sredstvima, već isključivo silom od koje svi u Evropi zaziru. Rusija to zna i koristi tako što od Republike Srpske i velikosrpskog nacionalizma pravi svoju ekonomsku, vojno-bezbjednosnu i vanjskopolitičku platformu. Čak platformu sa koje može destabilizirati Srbiju kad god to poželi. Što, uostalom, i čini.

“Moji baka i deda Šušnice bili su ponosni Krajišnici, Bosanci sa Grmeča i podgrmečkog kraja, iz sela Dabar i Podlug. Oboje su sa 16 godina stupili u NOB: deda Đuro, zajedno sa četvoro svoje braće, u Šestu krajišku partizansku, a baka Mira u Drugu proletersku brigadu. Baka je bila ranjavana na Sutjesci, u nekoliko uzastopnih bitaka sa četnicima i Es-es-ovcima, a prehodala je tifus u povlačenju sa preživjelim Dalmatincima. Krajem rata su se upoznali i vjenčali… Ja sam ponosni unuk partizana”, napisao je Srđan Šušnica, sociolog, pravnik i politički analitičar iz Banjaluke. U autorskim tekstovima i intervjuima Šušnica pokušava da objasni zašto se srpske političke elite nikada nijesu odrekle Velike Srbije i zbog čega “pansrpski nacionalizam” već tri decenije zasipa region političkim proglasima sličnim nedavno najavljenoj Deklaraciji o opstanku srpskog naroda, koju su pojedini beogradski intelektualci nazvali Memorandumom 2.

“Deklaracija o očuvanju srpskog naroda zaista podsjeća na Memorandum SANU iz 1986, prije svega po viktimizirajućem tonu sadržanom u samom njenom nazivu”, kaže Šušnica. “Ovaj dokument najavljen je usred medijskih spinovanja bulumente Aleksandra Vučića i Milorada Dodika o tobožnjoj ugroženosti Srba u regionu, naročito Srba u Crnoj Gori, u Bosni i u Hrvatskoj. Srbi se, dakle, žele prikazati mučenicima, vječnim žrtvama i gubitnicima”.

POBJEDA: Zašto?

ŠUŠNICA: Kako bi se opravdala prisutnost i zadiranje srpske velikodržavne politike duboko u suverenost, pa i teritorijalni integritet susjednih država. Ova perfidna igra Dodikovog i Vučićevog režima Srbe, nažalost, ponovo gura u konflikt sa komšijama, istovremeno stvarajući privid da svi Srbi zaista žive u fluidnom političko-deklarativnom, vjersko-teritorijalnom, identitarno-memorijskom okviru kojeg više ne ocrtavaju čvrste međunarodne granice, SFRJ ili rovovi i minska polja po Hrvatskoj i Bosni.

Ako bi se odrekla takve politike, Srbija bi izgubila poziciju matične države svih Srba u regionu, kojom nasilno čupa Srbe iz njihovih domovina i autentičnih istorija u kojima vjekovima žive. Pored toga, insistiranjem na ovakvoj politici novi-stari politički akteri pansrpskog nacionalizma žele da opravdaju političku agresiju na autonomnost svojih pokrajina, na nezavisnost Crne Gore, te teritorijalnu agresiju na Hrvatsku i Bosnu. Toga se ne mogu odreći, jer bi se tako odrekli svega što su stekli osvajačkim ratovima i genocidima počinjenim u ime stvaranja ekskluzivno srpskog lebensrauma. To se nasljeđe želi legitmizirati, normirati i produbiti deklaracijama, sporazumima i zakonima. Najdublji nivo ovoga o čemu govorim tiče se prirode, sadržaja i ideoloških izvora “srpskog nacionalnog ili narodnog identiteta”.

POBJEDA: Što je sadržaj tog identiteta?

ŠUŠNICA: Sadržaj i forma kojima je taj identitet konstruisan, naročito krajem 19, početkom i krajem 20. vijeka, duboko je iracionalan, duboko konfliktan i negatorski prema drugim etnografijama, čak i pravoslavnim, te posvađan sa svijetom oko sebe i objektivnom istorijom. Nažalost, nije jedini takav na Balkanu.

POBJEDA: Ako Srbija, kako kažete, nastavlja da produbljuje konflikte na Balkanu, a Brisel tvrdi da je Srbija “faktor mira i stabilnosti”…

ŠUŠNICA: Čekajte, čekajte! Brisel Srbiju na taj način ocjenjuje sve dok Vučićev režim ispunjava očekivanja EU i Vašingtona o “normalizaciji odnosa sa Kosovom”, što je eufemizam za de facto priznavanje državnosti i nezavisnosti Kosova. Riječ je, dakle, o podilaženju Srbiji kako bi ona što prije ušla u evroatlantske integracije, kojih, naravno, nema bez popunjenog upitnika o dužini granice, o površini i broju stanovnika države kandidata. I to bez Kosova, razumije se. Bojim se, međutim, da iza “normalizacije odnosa” o kojoj govorim ne stoji istinska katarza srpskog društva i priznavanje političke odgovornosti Srbije za agresiju, teror i zločine na Kosovu, u Bosni i u Hrvatskoj.

POBJEDA: Nego?

ŠUŠNICA: Nego novo oživljavanje velikosrpskog nacionalizma iz devedesetih. Zato i ne vjerujem da će navedena ocjena Brisela dugo držati vodu. Sa druge strane, jasno je da Vučić radi sve kako bi pažnju javnosti u Srbiji skrenuo ne samo sa svoje politike pristajanja na kosovsku nezavisnost, nego i sa vanjske politike koja Srbiju, htjela-nehtjela, udaljavajući je od Rusije, sve više približava EU i NATO. Vučićeva priča o ruskom oružju i vojnim vježbama sa Rusima, baš kao i najavljena nova pansrpska Deklaracija, samo su pokušaji da pred Srbima kompenzira i zamagli međunarodno-pravne efekte vanjske politike koju vodi.

POBJEDA: Vama je jasno kakvu vanjsku politiku Srbija vodi? Kako do te mjere rusifikovano društvo uopšte može ići u pravcu EU i NATO?

ŠUŠNICA: Tačno je – Vučić ka vani normalizuje odnose sa susjedima i približava se Evropi, dok ka unutra populistički uzgaja novi pansrpski nacionalizam, religiozni neokonzervatizam i rusofiliju. Građane svjesno okreće od koncepta liberalne demokratije, poštovanja slobode medija i ljudskih prava, praveći nekakav novi guslarski postkosovski ciklus. Politika “i Rusija i Zapad” dugoročno nema perspektivu, jer od Srbije pravi zvjerinjak isfrustriranih i pesimističnih nacionalista, rusofila, vjerskih fundamentalista i građana preplašenih Zapadom i zapadnim vrijednostima. Ipak, po mom sudu, najveća opasnost po Srbiju je Republika Srpska, preko koje Rusija i Srbiju i dijelove njenog političkog i društvenog aparatusa može uvući u nove avanture. Uostalom, to se već dešava.

POBJEDA: Što se dešava?

ŠUŠNICA: Vidjeli ste da Vučić po Bosni i Hercegovini otvara autoputeve, baš kao da je BiH u Srbiji. Istovremeno, Dodik najavljuje ujedinjenje Srbije i Republike Srpske, što kreira alternativnu stvarnost, fikciju u kojoj građani žive. Ko garantuje da sutra ti isti građani neće pomisliti da imaju pravo tu alternativnu realnost pretvoriti u politički program i akciju na terenu?

POBJEDA: Znači li to da je Milorad Dodik zaista “glavni Putinov igrač na Balkanu”?

ŠUŠNICA: Glavni ruski ili Putinov igrač na Balkanu nije Dodik, već Republika Srpska. Jer Dodik je, kao i Nikola Gruevski u Makedoniji, samo konvertit od prozapadne ka proruskoj orijentaciji; političar koji sutra može i da ode. Šta ostaje? Republika Srpska. Dokle god postoji, Republika Srpska će, kao entitet nastao velikodržavnom politikom i pravom sile, biti ruska poluga moći na Balkanu. I to je omiljena ruska kombinacija u vođenju etno-imperijalne politike. Uostalom, pogledajte sve slične proruske tvorevine u Moldaviji, Ukrajini, Gruziji… Upravo odsustvo državničke, vanjskopolitičke, međunarodne odgovornosti entitetskog režima ovaj entitet-presedan – mislim na Republiku Srpsku – čini otpornim na međunarodno pravo i na klasične mjere pritiska koje djeluju prema punopravnim članicama UN-a. Zato kažem da je Republika Srpska, a ne Dodik, remetilac čijem se režimu, ko god da je sutra na njegovom čelu, ukraj ne može stati pravnim i institucionalnim sredstvima, već isključivo silom od koje svi u Evropi zaziru. Rusija to zna i koristi tako što od Republike Srpske i velikosrpskog nacionalizma pravi svoju ekonomsku, vojno-bezbjednosnu i vanjskopolitičku platformu. Čak platformu sa koje može destabilizirati Srbiju kad god to poželi. Što, uostalom, i čini.

POBJEDA: Može li se Srbija tome suprotstaviti?

ŠUŠNICA: Već smo spominjali rusifikaciju srpskog društva, za koju je najodgovorniji tandem Nikolić-Vučić. Obojica imaju nekritičan, podanički, pa i kvislinški odnos prema Putinovom režimu. Činjenica je da Vučić želi da rusifikacija o kojoj govorimo ostane unutar granica Srbije, da služi samo za unutrašnje ideološko-političke potrebe, ali i da nekako bude bez uticaja na vanjsku politiku, na međunarodno-pravne obaveze i regionalnu poziciju Srbije. Što je, naravno, nemoguće. Naime, takva se politika Vučiću neminovno vraća kao bumerang u vidu rusifikacije i srpskog društva i pansrpskog nacionalizma.

Bojim se da se i Srbija i Republika Srpska, nažalost, polako pretvaraju u ruske evroazijske banana-države, čija rukovodstva, sve i da imaju volju da se odupru ruskom uticaju i mekoj moći, to više ne mogu kontrolisati. Tim prije što je Srbija svoje stanovništvo, crkvu i nacionalnu ideologiju prepustila ruskoj mekoj moći. Srećom, to se Crnoj Gori nije dogodilo.

POBJEDA: Malo je falilo…

ŠUŠNICA: Tako je. Iako je opasnost izbjegnuta, zapamtite: Rusija nikada neće dići ruke od Crne Gore i Balkana! Pritom, Moskva Balkanu neprekidno poručuje da je isključivo divljački, ultradesničarski autokratizam moguć i poželjan među njenim budućim liderima. Patuljasti balkanski nacionalizmi kao stvoreni su za ruske banana-državice.

POBJEDA: Kada već pominjete ruski model lidera, je li vas iznenadilo to što su samo Milorad Dodik i Aleksandar Vučić primili i podržali šefa Demokratskog fronta Andriju Mandića, nakon što je on u Podgorici optužen da je oktobra 2016. učestvovao u pokušaju terorizma?

ŠUŠNICA: Sretan je onaj koji je tim gestom iznenađen. Doduše, začudilo me je da je Vučić Dodiku dozvolio da ga pretekne i nadvisi u toj podršci, što bi moglo značiti da Vučić igra duplu igru, odnosno da je Dodik “iskreniji” i “lojalniji” velikosrpskim idealima. Sve ovo je posljedica činjenice da Republika Srpska, kao srbijanski trabant, u nekoj budućoj trgovini može ali i ne mora postojati. Naravno, uz određenu političku cijenu.

POBJEDA: Po cijenu sukoba ili…? Plašite li se novih sukoba na Balkanu?

ŠUŠNICA: Da, plašim se. Onaj ko kaže da Evropa ili Zapad neće dozvoliti nove sukobe u dubokoj je zabludi. Evropski konzervativci, ali i široki slojevi građana i političara, ćutaće na fašizam, na rasizam, pa i na nasilje sve dok ne bude kasno i dok to ne bude opšteprihvaćena ideologija i praksa. Danas se kleronacionalni fašizam normalizuje i na obodu Evrope, koja je, iako je devedesetih bila daleko humanije mjesto, i tada, gotovo u svom dvorištu, dozvolila genocid nad muslimanima. Zašto i sada ne bi dozvolila neki kraći hibridni rat niskog inteziteta, sa nekih do 200 poginulih, daljinski podržan od Rusije, a u kojem bi, recimo, Republika Srpska postala neko novo poluosamostaljeno i nepriznato Pridnjestrovje? Ukoliko politička konstrukcija dejtonske BiH ostane ovakva kakva je, ovo o čemu govorim moglo bi se ostvariti u bliskoj budućnosti.

POBJEDA: Vlada Srbije dala je 3,4 miliona eura za izgradnju Srpske kuće u Podgorici. Budući da Srbija u Crnoj Gori već ima i svoju ambasadu i svoj konzulat, kakva je uopšte svrha Srpske kuće?

ŠUŠNICA: Ruske i srpske vanjskopolitičke poluge i alati meke moći identične su u postkomunističkoj eri. Govorim o etno-teritorijalnoj ekskluzivnosti i zajednici preko koje se destabiliziraju i kontrolišu politički i ekonomski razvoj susjedne države. Bosna i Hercegovina je u tom smislu talac Republike Srpske, a preko Republike Srpske – i talac Srbije. U Crnoj Gori, Hrvatskoj i Makedoniji ne postoje etno-teritorijalni entiteti, već neteritorijalna funkcionalna vijeća koja prate unutrašnju administrativnu i izbornu organizaciju tih država. Zato se instaliraju mehanizmi meke moći poput Srpske kuće u Podgorici, koju bih uporedio ne sa ruskim humanitarnim centrom u Nišu, već sa ruskim kulturnim centrima na Balkanu.

POBJEDA: Koliko ste imali godina kada je počeo rat u Bosni? Sa čim ste se sve suočavali?

ŠUŠNICA: Jedva petnaest. Bilo je to vrijeme nestajanja ljudi, prijatelja iz razreda, raje iz komšiluka. Iz naših života ti su ljudi nestajali kao izmaglica, kao da nikada nisu ni postojali. I to samo zato što su nesrbi. Ono što sam čitao u “Dnevniku Ane Frank”, tih sam godina gledao oko sebe. Čovjek brzo shvati i nekako se navikne na to da su njegove komšije nesrbi pod stalnim progonom i u strahu, znate… Kao porodica, pokušali smo se solidarisati koliko smo mogli.

POBJEDA: Kako?

ŠUŠNICA: Sakrivate ih u svom stanu, iza ormara; dajete im zdravstvene knjižice, školske iskaznice da mogu otići kod doktora i slobodnije se kretati gradom. Zajedno spremate hranu, ogrev i objedujete. Uzbunjujete ih čim vidite da dolazi vojna policija ili po zlu čuveni banjalučki “crveni kombi”, koji je krstario gradom i privodio građane. Gledate kako ljude izvlače iz stanova, trpaju u crvene kombije i odvoze. Ako ste nesrbin i niste se javili na mobilizaciju, mlate vas i obavezno odvoze u Mali logor ili u policijsku stanicu…

U centru grada i po naseljima susrećete se sa hordama srpskih mladića koji traže Muslimane i Hrvate da ih biju. Kako bi utvrdili šta ste, zaustavljaju vas i pitaju da se prekrstite, kako vam se zovu roditelji; ili vas skidaju i gledaju da li ste osunećeni. Na početku Gospodske ulice u ljeto 1992. dobili smo batine jer se nismo znali prekrstiti. Nekoliko puta sam bio svjedok takvih premlaćivanja i odvoženja. Prijatelji koji vam vjeruju, pričaju još strašnija svjedočanstva…

Na banjalučkoj pijaci gledate kako se prodaju nepregledne livade posuđa, namještaja, bijele tehnike, odjeće. Saznajete da je to sve iz opljačkanih i očišćenih muslimanskih i katoličkih kuća i sela Prijedora. Smrznete se. Prijatelji vam više ne žive na istim adresama, skrivaju se po drugim naseljima gdje ih neće prepoznati. Humanitarci su za takve izbjeglice imali poseban naziv – floteri.

POBJEDA: Šta to znači?

ŠUŠNICA: Tu su, a izbjegli su. Ni na nebu ni na zemlji. Nigdje. Duhovi. Kako tada, tako i sad. Srpski nacionalizam ukrao nam je i živote, ali i sjećanja na te živote… Nesrbe su otpuštali sa posla, izbacivali iz stanova. Komšija, stariji čovjek iz susjedne zgrade u Boriku, sa trećeg sprata bacio je svoje stvari na poljanu ispod. Ubrzo je sišao i kupio ih u vreću. Pomogao sam mu da to skupi. Plakao je i smijao se u isto vrijeme. Kaže – sretan je što ga nisu bacili kroz prozor. Upali su mu u stan i rekli mu da ima pola sata da izađe. I da bude sretan jer oni od ”njegovih” nisu dobili ni toliko. U tome svemu pokušavate da živite kao srednjoškolac, praktično dijete…

POBJEDA: Kako?!

ŠUŠNICA: Družite se, po stanovima organizujete žurke, želite normalno hodati i živjeti u svom gradu. Bilo je i pregršt komičnih situacija, drugačije se ne bi preživjelo.

Na samom početku rata 1992. ubijen je moj otac. Bio je policijski inspektor, kajakaški trener. Znalo ga je pola grada. Ubili su ga pripadnici jedinice državne bezbjednosti RSK – “Crvene beretke”, i to uz pomoć lokalnog ogranka Crvenih beretki, tzv. Srpskih odbrambenih snaga.

Tatin kolega je 1993. godine uspio uhapsiti ubice i ispitati ih. Sve su priznali, čak i to ko im je naložio i ko ih je organizovao. Istraga je dokazala da su organizatori i nalogodavci tog ubistva tadašnji komadant SOS-a, današnji potpredsjednik Narodne skupštine RS i lider proruske ultradesničarske partije “Ujedinjena Srpska” Nenad Stevandić, te ratni profiter i biznismen, osnivač Srpske radikalne stranke Pantelija Damjanović i još nekoliko nižerangiranih SOS-ovaca. Skoro svi su danas u Banjaluci, nikada osuđeni i kažnjeni ni za taj, ni za druge ratne zločine.

POBJEDA: Zašto su Vam ubili oca?

ŠUŠNICA: Da bi to ubistvo podmetnuli banjalučkim Muslimanima i Hrvatima, kako bi ih kriminalizovali i dehumanizirali, ali i kako bi se stvorilo nepovjerenje Srba prema njima. Izabran je i prigodan datum – 10. april, dan NDH… Sutradan je banjalučki Glas objavio tekst kojim se za taj zločin direktno optužuju Muslimani i Hrvati. Više razloga je bilo da izaberu baš mog oca. Prvo, znalo ga je pola grada, kažu da su ga svi poštovali, pa se očekivalo da će njegovo ubistvo dobro odjeknuti. Drugo, nije prihvatio srpski nacionalizam, ostao je Jugosloven i komunista, zbog čega su ga smatrali “nepravim”, lošim Srbinom.

Pojedini prijatelji pokušali su ga prevući na tu stranu, ali se nije dao vagnuti ni za jotu, baš kao ni baka i deda. Treće, kao dugogodišnji inspektor ušao je u trag prvim ratnim profiterstvima i krijumčarenjima oružja, droge i nafte, koja su krenula 1991. i 1992. Neki očevi poznanici, za koje će se ispostaviti da su učestvovali u njegovom ubistvu, upozoravali su ga da ne čačka krijumčarenje oružja, za koje se tada sumnjičilo Panteliju Damjanovića, Stevandića i njihove kriminalne krugove, te Župljanina i vrh policije. Spojili su “ugodno sa korisnim” i… Ubili mi oca.

Pravi progon nesrba u Banjoj Luci počeo je neposredno prije očevog ubistva, ali se intezivirao i poprimio karakter organizovane kampanje terora i etničkog čišćenja tek nakon toga. Banja Luka je postala veliki logor za nesrbe. Doduše, ona je i danas logor za sve one koji drugačije misle ili žele drugačije društvo.

POBJEDA: Kako se čovjek uopšte izliječi od tih rana? Izliječi li se ikad?

ŠUŠNICA: Ne znam šta da vam kažem. Što te ne ubije očeliči te… Valjda… Traume ostaju i svakako vas formiraju. Važno je sačuvati se mržnje, ne prihvatiti podjele među ljudima po naciji, po boji kože ili vjeri… Mnogi će reći da su moji stavovi “hejterski prema Srbima”, da “mrzim srpski narod” zbog porodične sudbine. Međutim, moj život, rad i prijateljstva u rodnoj Banjoj Luci ne uklapaju se u takav kliše. Živim, radim, sarađujem, prijateljujem sa svima. Ne zazirem ni od koga. Moralna dužnost mi nalaže da promišljam katarzično, da raskrstim sa sociopatijama društva u kojem živim, da počistim ispred svojih vrata. Što ne znači da ne smijem govoriti o drugim nacionalizmima, naprotiv: upravo mi moja katarza otvara dodatni prostor za kritiku.

 Pobjeda