Iz istorije Vojvodine

TAMARA KALITERNA: ULIČNA JE TUGA PREGOLEMA

mar 16 2013

Vojvodina do Karlobaga, Lukašenko do Brisela

Ove sedmice Srbija rastrzana između Lukašenka i Brisela, ubistva Zorana Đinđića, smrti Slobodana Miloševića i rođendana Ratka Mladića posegnula je u očajanju za istorijskom mućkalicom. U Nišu, Požarevcu i Zrenjaninu uličari traže spas u novim imenima starih gradskih ulica, pa i čitavih gradova. Najmučnije je bilo Aleksandru Vučiću koji je kumovao da se Bulevar Zorana Đinđića preformuliše u Bulevar Ratka Mladića. Onda je ove godine Đinđiću nosio čitav venac, a Mladiću ni cvetak zanovetak nije poslao.

Ministar saobraćaja Milutin Mrkonjić je po običaju, po ko zna koji put pomen u Požarevcu započeo tužbalicom da neke bulevare u gradovima Srbije treba pokrstiti imenom „predsednika ubijenog u Hagu, Slobodana Miloševića“.

Ministarstvo regionalnog razvoja, lokalne samouprave i niška Narodna biblioteka „Stevan Sremac“ traže da grad dobije Ulicu pirinčanih polja. Na teritoriji grada među 200.00 Nišlija živi oko 400 kineskih državljana, koji prodaju na oko 350 ćepenaka. Ne traži se da se u ovom suvozemnom gradu promeni ni ime naselja Brzi Brod ni „Ćalije“, što je na turskom „šikara“.

Predlagači sebi u prilog citiraju putopise iz 15, 16. i 17. veka, čiji autori tvrde da „u Nišu žive Turci, a u okolini raste pirinač“. Putopisci su Jakob Becek (Jakob Betzek), Bertradon de la Brokijer (Bertrandon de la Broquière), hodočasnik i savetnik Filipa Dobrog o tome kako bi se u novom krstaškom ratu osmanska vojska mogla savladati i Štefan Gerlah (Stefan Gerlach), protestantski sveštenik koji je preko niških pirinčanih polja otišao u sofijsku crkvu sa moštima kralja Stefana Milutina koje se, uprkos odluci Svetog sinoda Bugarske pravoslavne crkve od 2006. godine ne vraćaju Srpskoj pravoslavnoj crkvi.

Slava okupatoru

Kao što su luditi u Engleskoj mašine okrivljavali za masovnu nezaposlenost, razbijali ih, rušili fabrike i palili skladišta, tako su u Nišu umislili da su polja riže azil za komarce pa su ih istrebili da izleče malariju. Onda su se UN dosetile da pirinač hrani više od pola planete i proglasile 2004. Međunarodnom godinom pirinča.

Četvrti put Demokratska stranka Srbije (DSS) inicira promenu naziva grada Zrenjanina. Na referendumu za promenu imena grada u Petrovgrad 1992. godine dok DSS nije ni postojala, promenu imena je prihvatilo 19 odsto građana. DSS podržavaju Srpska napredna stranka i Srpski pokret obnove. Zrenjanin se zvao Petrovgrad od 1935. do 1946.

Međutim, stranke ne mogu da se slože oko praznika Zrenjanina grada, pa se obeležavaju 17. novembar – dan srpske okupacije u Prvom svetskom ratu i 2. oktobar, kada je 1944. Zrenjanin oslobođen od nemačkog okupatora.

DSS ne želi da se Zrenjanin zove po anonimusu koji nije iz lokalne sredine, već iz Izbišta, kod Vršca. I Zrenjanin i Vršac su u vojvođanskom Banatu, udaljeni su 96 kilometara.

DSS: Bolje hrvatski, nego crveni general

Žarko Zrenjanin Uča je bio organizator antifašističkog ustanka u Vojvodini i narodni heroj Jugoslavije. U rodnom selu je održavao analfabetske kurseve i otvorio narodni univerzitet, osnivao u selima narodne biblioteke i čitaonice, što stranku doktora nauka ne impresionira. „Crveni general“ – Zrenjanin je prokazan Gestapou i ubijen novembra 1942. pored Zrenjanina.

Više od 60 naselja u Srbiji ima ulicu Žarka Zrenjanina. U Beogradu je 2004. ulica Žarka Zrenjanina preimenovana u ulicu Vojvode Šupljikca, austrijskog general-majora koji je 1812. sa dva hrvatska puka (Regiment provisoires croates) pohodio Rusiju. Na Majskoj skupštini Srba u Sremskim Karlovcima 1848. godine, Šupljikac je proglašen za prvog vojvodu Srpske Vojvodine.

„Srpskim stvarima ću se vratiti kad završim proučavanje kostiju izumrle ptice Archaeopteryx“, odgovorao je takvima Branislav Petronijević, koji je objavljivao naučne radove još na nemačkom i francuskom jeziku, a njegovi „Principi metafizike“ su prvi put objavljeni u Hajdelbergu (Heidelberg) 1904.

Poslednjeg dana oktobra 1918. u Zrenjaninu je osnovano Srpsko narodno veće kao organ vlasti koji će dočekati osvajače iz Kraljevine Srbije. Prva armija vojvode Petra Bojovića je 17. novembra ušla u Veliki Bečkerek. Srbija je anektirala Vojvodinu.

Kada je nemačka vojska okupirala Zrenjanin 1941. godine, srušila je spomenik kralju Petru I Karađorđeviću (Oslobodiocu), a Petrovgrad je Gros Bečkerek (Veliki Bečkerek). Posle pola godine okupatori su naložili da se grad zove samo Bečkerek jer „Nemci nisu u većina u gradu“.

Kada je grad menjao ime u Zrenjanin socijalistički đaci na jednodnevnom raspustu su izvikivali „Kralja Peru na banderu“.

Izvorno ime grada na Begeju je kombinacija mađarske reči „šuma“ i prezimena lokalnog zemljoposednika iz 14. stoleća Imrea Becseia. Pridev „veliki“ je zaradio da bi se razlikovao od sela Mali Bečkerek u rumunskom Banatu. Na mađarskom se grad zove Nagybecskerek, na nemačkom Großbetschkerek, na rumunskom Becicherecul Mare, a na turskom Beşkelek, što znači „pet dinja“.

Trgovački grad na Begeju je Otomansko carstvo 1551. preotelo od Ugarskog kraljevstva. Mehmed-paša Sokolović, otomanski zapovednik, Srbin poreklom je osnovao vakuf Bečkerek iz zahvalnosti što su mu lokalni Srbi pomogli da osvoji grad. Grad je podeljen na srpsku i muslimansku mahalu. Habsburzi su osvojili grad 1716. pa su većinu stanovništva od tada činili Srbi i Nemci. Prema popisu 1910. od 26.006 stanovnika, 9.148 je govorilo mađarski, a ostali srpski, nemački, slovački i rumunski jezik.

Vojvodina do Karlobaga

Demografski, danas je u Zrenjaninu 71,4 odsto Srba i 13 odsto Mađara.

Zrenjanin se nazivao i „Nova Barselona“. Početkom 18. veka, kada su Habsburzi izgubili pristalice u Španiji, deo austrofila su preselili u Beč i Peštu, a prva grupa Katalonaca naselila se u Zrenjaninu krajem 1735. Grad su nazvali „Nova Barselona“, ali doseljenicima nije odgovarala močvarna klima i za nekoliko godina su umrli od kuge. Proterani španski austrofili su ostavili Vojvođanima u amanet ime sela Perlez u opštini Zrenjanin. Selo je dobilo ime po Fransesku de Vilana Perlazu (Francesc de Vilana Perlas), sinu španskog imigranta koji je bio guverner Temišvara između 1753. i 1759.

Kolonija Katalonaca u Zrenjaninu je bila poznata i pod imenom „Karlobag“, iako tada nije bilo gradova pobratima iz Vojvodine sa Karlobagom u Hrvatskoj.

Zrenjaninsko pozorište, izgrađeno u Bečkereku 1839. je prva teatarska zgrada u Srbiji. Danas, kada je bankrotirao Autobanat, Zrenjanin nema ni javnog prevoznika.

(Autonomija)