PLEMENSKA (TRIBALNA) ORGANIZACIJA

 Plemenska (tribalna) organizacija se zasniva se familijarnosti bratstava (rodova) koja zajednički sačinjavaju pleme.

 Brastva su uvek nastanjena u grupi, u zasebnim selima ili u grupama sela. Veza između njih je: isto krsno ime. tradicija i svest o zajedničkom poreklu.

 Svako pleme ima svoju određenu teritoriju. Plemenske teritorije bile su, uglavnom, pojedine male župe, formirane u malim prirodnim jedinicama oko pojedinih reka, u njihovim dolinama i na obalama, u karsnim poljima ili na zgodnim kombinacijama dolina i pašnjaka

 Plemenska svest se na Balkanu, u nekim brdskim dinarskim oblastima, očuvala sve do XX veka - u istočnoj Hercegovini, Crnoj Gori, Boki i kod Albanaca. Najsličnija je škotskim klanovima.

 Slovenska plemena koja su dolazila na Balkan, nisu bila uvek istog porekla. To se vidi i po tome što ona nisu silazila na Dunav jednim putem i iz jedne oblasti. Dolazak Slovena na Balkan tekao je, uglavnom, u dva pravca. Jedni, istočna plemena, koja su bila i brojnija, silazili su uz obale Crnoga Mora, preko Dnjestra i Sereta, u današnju Rumuniju, pa odatle na Dunav. Drugi su silazili u panonsku dolinu preko Karpata. [3]

 Zabeležena su imena nekih od plemena balkanskih Slovena [3]: Severci ili Severjani (grč. Σεβερειζ), Moravci (grč. Μωραβων), Timočani, Drugovići (lat. Drogawitz), Sagudati, Velegeziti, Vajuniti, Brziti ili Brsjaci, Milinci, Jezerci, Duljebi, Bodrići, itd.

Slovensko naseljavanje Balkanskog poluostrva je proces koji je otpočeo u VI veku n.e. pljačkaškim upadima Slovena naseljenih na levoj obali Dunava u Vizantiju, a okončao se u prvoj polovini VII veka trajnjim naseljavanjem Hrvata i Srba i velikog broja drugih Slovena. Proces pozicioniranja pojedinih plemena i slovenskih grupa unutar Balkanskog poluostrva okončan je krajem VIII i početkom IX veka, kada se javljaju i prve države Balkanskih Slovena.

 Sloveni koji su pljačkali Balkansko poluostrvo došli su 586. godine do Soluna. Te godine prvo je na juriš osvojena mala utvrda svete Matrone a sledeća meta bio je sam Solun. Pošto nisu uspeli, otpočeli su sa njegovom opsadom. Međutim nakon sedam dana opsade Vizantinci izvode vojsku iz tvrđave, što se prema legendi pripisuje svetom Dimitriju Solunskom, u kome su u potpunosti iznenadili Slovene i nagnali ih u beg razbivši opsadu. Kada su se malo pribrali, Sloveni su nastavili da pljačkaju prostor današnje Grčke sve do 589. godine, kada su se vratili preko Dunava.

 Druga slovenska opsada Soluna od nekoliko slovenskih plemena, (među kojima su bili: Dragovići, Sagudati, Velegeziti, Vajuniti i Brziti), se nakon pustošenja Tesalije, Epira, Ahaje, Kikladskih ostrva i dela Male Azije dogodila 611. godine. Cilj ovih Slovena bio je, prema tumačenjima ondašnjih hroničara, da zauzmu grad i tu se trajno nasele. U prilog tome, pored činjenice da su se kretala cela plemena sa ženama, decom i pokućstvom, idu i zapisi da su slične sudbine već zadesile mnoge gradove u današnjoj Grčkoj, tako da je moguće da su Sloveni nakon što su poharali okolinu Soluna rešili da zauzmu sam grad i trajno se nasele na tom područiju. Sloveni su opet pokušali da opštim jurišem sa kopna i mora (pomoću svojih brodova i monoksila) osvoje grad. Napad sa mora je u potpunosti propao zbog velike međusobne blizine plovila, koja su se sudarala i prevrtala. U borbama je zarobljen i vođa Slovena Hacon, koji je kasnije usmrćen kamenovanjem, dok su se Sloveni posle poraza povukli od grada i naselili po okolini.

 Združena vojska Slovena i Avara ustremila se posle 610. godine na Dalmaciju, zauzevši je u potpunosti oko 614. godine. U toj najezdi stradali su i porušeni mnogi gradovi, među kojima su Singidunum, Viminacijum, Dokleja, Salona, Epidaurus, Narona i drugi. Spašeni su samo Zadar i Trogir.

 Slovensko-avarsko-persijska opsada Carigrada (626.) zasnivala se na planu da Avari sa Slovenima i drugim sebi podređenim narodima udare sa evropske, a Persijanci sa azijske strane, dok bi udar sa mora izveli Sloveni. Glavni udar na kopnene bedeme otpočeo je 31.07. sa Avarima na jednom i Slovenima sa svojim opsadnim spravama na drugom delu. Istovremeno su Sloveni vršili udare sa mora i prebacivali Persijance preko Bosfora. Međutim vizantijska flota je bila superiornija u odnosu na slovenske brodiće i monoksile, zbog čega napad sa mora nije bio toliko jak. Vizantinci su primetili da se Avari i Sloveni na vodi sporazumevaju paljenjem vatri, što su koristili za nanošenje udara slovenskoj floti navlačeći ih. Posle jedne takve varke tokom koje su Carigradski Jermeni navukli Slovene u luku svetog Nikole nanevši im teške gubitke, kagan se iznervirao i naredio da se svi preživeli Sloveni pobiju zbog svoje nesposobnosti. Tom prilikom hroničari su zabeležili da se:„usled mnoge krvi zacrvene se morska voda.“

 Posledica ovog avarskog masakra bilo je povlačenje odnosno razbežavanje ostalih Slovena, što je ostavilo usamljene Avare i Persijance koji posle toga podižu opsadu i povlače se.

 Podatke o poreklu Hrvata i Srba i njihovom dolasku na Balkansko poluostrvo, osim domaćih hronika sumnjivog porekla i sadržaja donosi još samo vizantijski car Konstantin Porfirogenit u svom delu „O Upravljanju Carstvom“ lat. De administrando imperio pisanog sredinom X veka. Na osnovu podataka i legendi koje iznosi Porfirogenit može se zaključiti da su Srbi i Hrvati sa područija nekadašnje Istočne Nemačke, Poljske i severa Češke stigli na Balkansko poluostrvo tokom vladavine cara Iraklija(610.-641.), preciznije u njenoj drugoj polovini odnosno nakon kombinovane opsade Carigrada 626. godine.

 Najverovatnije je Iraklije ponudio Hrvatima da u njegovo ime proteraju Avare iz Dalmacije uz dozvolu da se u njoj potom nasele, što su oni i učinili. Potom su i Srbi, verovatno posle 632. godine kada se srpski knez Dervan pridružio Samovom plemenskom savezu, došli na Balkansko poluostrvo naselivši prostor između grubo povučene linije Skadar-Ras-Valjevo-Šabac na istoku i reka Cetine, Plive i Vrbasa na zapadu.

Od doseljenja Srba i Hrvata na Balkansko poluostrvo, na ovom području se razlikuju dva tipa kulture:

 • A) prvi tip: zasnovan je na ratarstvu i odgovara im zadružna društvena organizacija.

 • B) drugi tip: zasnovan je na stočarenju i pljački i odgovara mu plemenska društvena organizacija

 Zajednica se povećavala i pojačavao se osećaj za krvno srodstvo. Zajednica se deli po rodovima, odnosno razvija se rodovska organizacija. Rodovi su povezani u pleme.

 Unutar rodova nastala je hijerarhija – najimućnije, odnosno ekonomski najjače porodice (kuće) vladaju čitavim rodom, a pojedini rodovi čitavim plemenom. Uunutar plemena vlada stalna borba za prevlast. Česta su ubistva radi krvne osvete.

 Sa rastom plemenske zajednice dolazi do porasta delatnosti zemljoradnje. Ratnici su se teško privikavali na zemljoradnju, pa je često dolazilo do pobuna protiv režima. - javlja se odmetništvo kao nova kultura i pojava hajduka i uskoka. Hajdučke i uskočke skupine nisu mogle funkcionisati bez pomagača – jataka. Jataci su pomagali hajducima nudeći im prebivališta zimi te preprodavajući njihov plen. Hajduci su u balkanskoj plemenskoj kulturi postali simbol junaštva, slave a njihova dela su se počela smatrati korisnima (veličanje razbojništva, agresivnosti i osećaja neprijateljstva).

 Hajdučke i uskočke skupine i zajednice razvijale su se pa su im sve češće davane sitne nagrade u zamenu za “vojne usluge”. Hajduci rešavaju sukobe i potkopavaju vlasti. Kasnije se od hajdučkih skupina formira vojska čija je svrha bila oslobođenje hrišćana od islama

 Prema plemenskim pravilima žene su podređene u zajednici. Samo su muška deca bitna ( za vojnikovanje). Mušku decu odgajaju isključivo muškarci, a žensku isključivo žene

 Širenje zajednice podstiče iseljavanje iz plemena, pri čemu se iseljenici susreću s drugim kulturama, pa su prisiljeni prihvatiti novu kulturu kada više nemaju podršku rodovske organizacije

 Stvaranjem novih, brojnijih i složenijih zajednica dolazi i do razvoja novog feudalnog ustrojstva zajednica koje se značajno razlikuje od plemenskih oblika organizacije. Ranije zajednički pašnjaci, šume i poljoprivredna područja prelaze u vlast pojedinaca i dolazi do još jačih ekonomskih razlika i naglog osiromašivanja (pauperizacije) velikih delova stanovništva. Prosjačenje postaje “profesija”. Počinje se razvijati trgovina a zbog trgovine javljaju se sajmišta koja prerastaju u sela i male gradove u kojima se javljau začeci kapitalističkog društvenog uređenja.

 Sloveni se na Balkanskom poluostrvu naseljavaju delom u područjima pogodnima za poljoprivredu, a delom naseljavaju gorska i planinska područja, što pogoduje razvoju plemensko- ratničkog načina života, te razvoju pljački i gusarenja. Sa proširenjem zajednice nastaju pljačkaški rodovi, a kasnije i pljačkaška plemena. Plemenom vladaju kuće, a kućom poglavar. Nakon pljačkaških pohoda najveći deo plena pripada poglavaru što je razlog brzog bogaćenja određenih glavarskih kuća.

 Poglavareva volja bila je nametnuta čitavom plemenu, a podrška plemena ogledala se u davanju titula poglavaru (tako nastaju titule kao npr. ban, kralj, car, despot…) i čestim poklanjanjem simboličnih darova. Kao simboli vlasti uvedeni su konj, oružje i odelo.

 Posebno je isticana potreba za zajedništvom i jednoglasnošću, pa su protivljenja poglavarevoj volji bila kažnjiva i brzo su ugušivana.

 Zbog materijalnih razlika i razlika u ugledu između porodica, pojedinim porodicama pridavani su nadimci. Tako su neugledne porodice bile nazivane smerdi ili nikogovići , a uglednije i uticajnije porodice zvane su plemići, koljenovići ili kućerići.

 Plemenski poglavari dolazili su do bogatstva i primanjem mita koje su im nudili okolni gradovi u zamenu za siguran prolaz karavana ili brodovlja preko područja koje su oni kontrolisali.

 Uz titulirane poglavare, u to se vreme pojavljuje i kler, kao nova elita koja je imala ulogu da učvrsti političku kontrolu okolnih sila i osnažiti autoritet pojedinih poglavara. Sveštenstvo se naseljava u zajednice i utiče na čvršće vezivanje polunomada za zemlju

 Nastanak feudalnog režima vezuje se za naseljavanje plodnijih područja, formiranje većih zajednica i nastanak većih naselja kao središta trgovine i zanatstva.Na tim žarištima trgovine i zanatstva nastali su srednjovekovni gradovi u kojima se tokom XVIII i XIX veka počeo razvijati građanski stalež.