Primitivizacija kulture

ZLATKO JELISAVAC: 

CRKNUĆETE OD ONOGA OD ČEGA SE ŽIVI!

Jul 11 2014

Primitivac nanjuši drugog primitivca na daljinu. Primitivac uvažava drugog primitivca. U tom drugom vidi sebe, kao u ogledalu. Vidi grubost koja mu imponuje, prostaštvo kome se divi, autentičnu bezobzirnost. Primitivac u politici poštuje i uvažava samo načelo sile, primitivac u društvu ushićava se opštim bezumljem, a intelektualni primitivac, taj contradictio in adjecto, ali itekako postojeći u društvima zarobljenog uma i sužene svesti, kolektivizma i populizma, uništava svako mišljenje, svaki uzlet duha i u prvim je redovima borbe protiv individualizma. Primitivizam je korov kojeg ima posvuda. Poput je rđe koja se svuda hvata, poput kiseline koja sve nagriza. Primitivan čovek veruje da je uvek u pravu, ne priznaje drugačije mišljenje, slep je i gluv za sve razloge i činjenice. Nije u stanju da ima viziju budućnosti, a prošlost svodi u nekoliko stereotipa kojima objašnjava ukupnu istoriju čovečanstva. Primitivizam je toliko žilav, jak, dosledan i uporan da se prenosi kao nasledna bolest sa generacije na generaciju. I tamo gde se čini da je iskorenjen, iznenada se javlja, niče iz pepela svoga uništenja. „Čežnja za primitivnošću je bolest kulture“, napisao je Santajana. 
(Filip David, Jesmo li čudovišta, Bosanska knjiga, Sarajevo 1997, str. 151-153.)

Primitivizacija kulture je kulturološki fenomen koji je po sebi contadictio in adjecto, jer znači poništavanje ili pak obezvređivanje kulture kao takve. Kultura radi protiv primitivizma i na taj način ukazuje čoveku-subjektu da više nije “ni zver, ni bog” već društveno biće koje kulturu doživljava kao svoju drugu-novu prirodu. Kada kažem primitivizam onda ne mislim na umetničko-filozofsko-kulturološke pravce koji su “slavili primitivizam” kao vraćanje naturalističkom idealu čovekove “dobre prirode” ili pak “nevino-rajske čednosti”– kao čestog religijskog motiva, već mislim na tendencije koje su usmerene na uništenje kulture kao takve. Sigurno se pitate kako je to moguće i ko uopšte može da ima tako kontra-kulturno-destruktivne namere? Moguće je, i ovaj fenomen ne spada u anti-kulturološke težnje kao što su kontra-kulturna ili sub-altrenativna strujanja koja ipak opstaju u krugu kulturnog delovanja, nego je okrenut protiv kulture i čoveka kao bića-humanitas. Svetski ratovi su ukazali na mogućnost zabrinutosti za kulturu uopšte, jer su udarili po samim temeljima njenog postojanja koji su se najedanput pokazali kao nestabilni i krhki, kao i često nepripremljeni na napade “novih Vandala”. Oba svetska rata su radikalno uzdrmali evropsko kulturno nasleđe i dovele ga u pitanje, o čemu nam svedoče umetnici i mislioci “između dva rata” ili pak adornovska upitanost nad smislom “mišljenja i pevanja” nakon Aušvica.

Primitivizam u Srbiji je opšta pojava koja je tendenciju naglog širenja započela ranih devedesetih godina prošlog veka; primitivizam se ovde toliko brzo širio da se postavljalo pitanje da li je on i oduvek bio tu i da li je samo najedanput dobio mogućnost da zablista u punom sjaju. Postoji kod Frojda jedan zanimljiv fenomen koji je on nazvao nelagodnost u kulturi (tako se naziva i njegova knjiga posvećena ovom fenomenu) i koji nam ukazuje na naše primitivne korene i frustracije koje izazivaju kulturna ograničenja i pravila društvenog života. Sa tim kulturnim nelagodnostima se borimo svi i one su deo našeg postojanja, ali ukoliko jedno društvo doživi naglu kulturnu fašizaciju, to jeste naglo jačanje primitivizma, onda se urušavaju kulturne vrednosti kao nevažne ili pak sputavajuće “za zdravlje nacije”. Tako su recimo nacisti u Nemačkoj, kada su preuzeli vlast, palili i uništavali umetnička dela za koja su oni smatrali da su perverzna i da kvare nacionalni duh; tako su pod ovaj nacistički “index” svojevremno došla maltene sva dela savremene umetnosti koja su ocenjena kao dekadentna i štetna po snažno-primitivno germansko biće. Ovo “stanje duha” je nateralo mnoge nemačke “kulturne radnike” da napuste svoju zemlju kako bi se spasili od primitivizacije koja im je radila o glavi. Tomas Man je rekao da odlazi, ali i da nosi nemačku kulturu sa sobom… On i slični njemu, koji su uspeli da se izvuku, doista su i spasili nemačku kulturu od potpune destrukcije od strane primitivne rulje koju su predvodili nacisti.

Ali da se mi vratimo Srbiji… “Primitivac u politici poštuje i uvažava samo načelo sile, primitivac u društvu ushićava se opštim bezumljem, a intelektualni primitivac, taj contradictio in adjecto, ali itekako postojeći u društvima zarobljenog uma i sužene svesti, kolektivizma i populizma, uništava svako mišljenje, svaki uzlet duha i u prvim je redovima borbe protiv individualizma.” – kako to lepo opisuje Filip David. Primitivizam u politici kod nas je opšte prihvaćeno načelo i, što su političari primitivniji i siroviji, to više i odgovaraju prostom pučkom duhu. Sigurno da ne treba da navodim primere, jer ih ima tušta i tma od devedesetih godina prošlog veka do danas, a nažalost politički primitivizam ne stagnira nego se naprotiv širi i zadobija nove forme jer naprosto nema “kritične mase” pojedinaca koji bi se borili za prava kulture. I ovi retki pojedinci su se utopili u opštoj primitivizaciji ili su pak izuzeci koji samo potvrđuju pravilo opšte kulturne degradacije, a ima i onih kulturnih trudbenika koji su odlučili na svojevrsan kulturni harakiri i svoje su kapacitete usmerili ka uništenju i ono malo prostora koji je sačuvan od primitivističke destrukcije. To su ti intelektualni primitivci, kako ih je nazvao Filip David, koji su doista fenomen za sebe. Uglavnom se ovde radi o režimskim intelektualcima koji povlađuju primitivizmu svojih političkih mecena, ali ima onih koji iskreno veruju u uništenje kulturnih “anomalija”, osobito onih koje dolaze sa mrskom nam zapada… Šta su sve za našu kulturu “uradili”, i rade, razni ćosići, erići, deretići, kapori, milići od mačve, ristići i sl. – to teško mogu da isprave retki i iskreni intelektualci kojima je stalo do kulture i koji se bore protiv ovog svojevrsnog intelektualnog primitivizma. Ali, šta ćeš, inteluektual-primitivci povlađuju mnogo široj primitivnoj populaciji, osobito onoj koja ima vlast i moć, tako da je ova borba teška, nepravedna i, kako mi se čini, unapred osuđena na propast. Ali, znate što kažu: kultura se ne maže na hleb; gledajte vi od čega se živi; a opstaćemo jedino ukoliko se prepustimo primitivizmu i ruralno-htonskom osećanju za “zemlju i tle”?! Manite me ljudi, pa radije ću crći od gladi…

(Autonomija)